Opioïden zijn sterke pijnstillers die een arts kan voorschrijven bij pijn. Vaak na een operatie. Ondanks de effectieve pijnbestrijding gaan er ook veel negatieve verhalen rond over deze groep pijnstillers. Bijvoorbeeld over vervelende bijwerkingen of het risico op verslaving. Hoe zit het eigenlijk met de risico's van opioïden? En hoe kun je opioïden op een goede manier gebruiken. Op deze pagina vertellen we je er meer over.
Wat zijn opioïden?
Opioïden zijn sterke pijnstillers. Opioïden zijn meestal voor gebruik voor een korte tijd, bijvoorbeeld na een operatie. Soms zijn opioïden voor een langere periode nodig, bijvoorbeeld bij kanker. Voorbeelden van opioïden zijn: morfine, oxycodon, fentanyl, tramadol en buprenorphine.
Wanneer beginnen met opioïden?
Meestal start je bij pijn met paracetamol. Paracetamol werkt vaak even goed als een NSAID (zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen) of aspirine, maar heeft minder bijwerkingen. Als het nodig is kan paracetamol met een NSAID worden gecombineerd. Pas wanneer paracetamol en/of NSAID’s niet genoeg werken, zijn opioïden de volgende stap. Dit gebeurt altijd in goed overleg en alleen in bepaalde gevallen. Opioïden zijn namelijk niet bij elke soort pijn even effectief. Een voorbeeld waarin de arts kan voorstellen om opioïden te gebruiken is bij de behandeling van ernstige pijn bij kanker, of na een operatie. Je kunt dan samen met een arts besluiten om een opioïde te gebruiken.
Er bestaat een stappenplan die gebruikt wordt voor de behandeling van pijn met medicijnen. De eerste stap omvat pijnstillers die bedoeld zijn voor milde pijn, in de laatste stap gaat het om pijnstillers voor de behandeling van ernstige pijn.
Niet alle stappen worden bij elke soort pijn gebruikt. Vooral de stappen met opioïden kunnen worden vermeden omdat opioïden niet bij elke soort pijn even effectief zijn. De arts kan aangeven wat de opties in jouw situatie zijn.
Uitleg van de nummers in de afbeelding
Stap 1: Paracetamol
Als tablet of zetpil
Stap 2: NSAID
Zoals ibuprofen, naproxen of diclofenac als tablet, zetpil, gel of prik in een spier. Mogelijk samen met paracetamol.
Stap 3: Zwakwerkend opioïde
Zoals tramadol als een tablet, zetpil of druppels. Vaak aanvullend op een paracetamol en/of NSAID.
Stap 4: Sterkwerkend opioïde
Zoals morfine, oxycodon of fentanyl als een tablet of pleister. Mogelijk samen met paracetamol en/of NSAID.
Stap 5: Sterkwerkend opioïde als prik
Via de ader of de huid. Mogelijk samen met paracetamol en/of NSAID
Hoe gebruik je opioïden?
Samen met je arts en apotheker kun je bepalen wat voor jou de beste manier is om opioïden te gebruiken. Voor de meeste mensen is een langwerkende tablet het meest geschikt. Soms in combinatie met een kortwerkend middel. Bijvoorbeeld wanneer de hoeveelheid pijn erg wisselt. Voor mensen die niet goed kunnen slikken kan het handiger zijn om een pleister te gebruiken. Het nadeel van een pleister is dat het langer duurt voordat deze werkt.
Wat zijn de bijwerkingen?
Medicijnen kunnen bijwerkingen hebben, dus opioïden ook. De meest voorkomende bijwerkingen van opioïden zijn:
- Misselijkheid
- Verstopping
- Overgeven
- Duizeligheid
- Hoofdpijn
- Sufheid
- Vertraagde ademhaling
- Jeuk
Meer informatie over de bijwerkingen van de opioïde die jij gebruikt vind je in de Geneesmiddeleninformatiebank.
Opioïden en verslaving
Als je vaak of voor een langere tijd opioïden gebruikt, dan kan je lichaam hieraan wennen. Het medicijn kan dan minder goed werken. Dit noemen we ook wel: gewenning of tolerantie. Vaak is er een steeds hogere dosis nodig om dezelfde pijn te bestrijden.
Deze gewenning kan ook omslaan in verslaving. Je bent dan niet alleen lichamelijk, maar ook mentaal afhankelijk geworden van het medicijn. In sommige gevallen kan dit zelfs levensbedreigend zijn. Het risico op gewenning of verslaving neemt toe als je opioïden voor een langere tijd in een hoge dosis gebruikt.
Signalen verslaving
Deze signalen kunnen wijzen op een medicijnverslaving:
- Je wilt steeds eerder je medicijn innemen
- Stemmingswisselingen
- Concentratie- of geheugenproblemen
- Gedragsveranderingen
- Ontwijken van sociale contacten
Afbouwen
Als je opioïden maar een paar dagen gebruikt, kun je in het algemeen zonder problemen stoppen. Bij langer gebruik, zeker in een hoge dosering, moet je langzaam afbouwen. Zo voorkom je ontwenningsverschijnselen. Ontwenningsverschijnselen zijn seintjes van het lichaam wanneer je mindert of stopt met een mogelijk verslavend middel. Denk aan misselijkheid en overgeven, diarree, rusteloosheid en angst, slapeloosheid en zweten.
Belangrijk bij het afbouwen van opioïden:
- Maak met je arts en apotheker een plan voor het afbouwen. Vraag ook hulp aan je familie of vrienden. Zij kunnen helpen om je aan het afbouwschema te houden.
Tips voor goed gebruik van opioïden
Een medicijn werkt beter als je weet waarvoor en hoe je het gebruikt. Het CBG besteedt daarom veel aandacht aan begrijpelijke en eerlijke informatie over medicijnen. Bijvoorbeeld in de vorm van de bijsluiter.
Naast de bijsluiter, kunnen ervaringen van anderen óók helpen bij het goede gebruik van je medicijn. Daarom deelt Theo Foekens, oud-gebruiker van opioïden, zijn tips om opioïden goed te gebruiken. Deze tips had hij zelf ook graag willen hebben toen hij opioïden nodig had:
- Vertel je familie of vrienden over de medicijnen die je gebruikt en waarom. Vraag hen ook om in de gaten te houden hoe je reageert op je medicijnen.
- Bedenk elke keer als je een nieuwe voorraad opioïden bij de apotheek ophaalt of je ze nog wel nodig hebt. En in welke hoeveelheid/sterkte. Bespreek dit ook met je arts of apotheker.
- Ervaar je nog steeds pijn, ondanks het gebruik van opioïden? Verhoog niet zomaar je dosis maar neem eerst contact op met je arts.
- Gebruik je opioïden? Zorg dat je ze veilig bewaart. Dat betekent: uit de buurt van kinderen en liever niet bij andere medicijnen. Zo voorkom je dat opioïden in verkeerde handen vallen.
- Stop na langer gebruik nooit zomaar met opioïden. Het is verstandig om opioïden langzaam af te bouwen.
- Wil je afbouwen met opioïden? Bespreek dit vooraf met je arts of apotheker. Familie of vrienden kunnen je ook helpen door je te steunen en op te vangen.
- Zorg ervoor dat je tijdens het afbouwen van opioïden, niet een ander verslavend middel gaat gebruiken. Denk aan slaapmiddelen of alcohol.
- Ben je gestopt en heb je opioïden over? Breng ze terug naar de apotheek. Zo voorkom je misbruik van opioïden, door jezelf of anderen.
- Ga je naast opioïden andere medicijnen gebruiken? Vraag altijd eerst advies aan je arts of apotheker. Ook als het gaat om een medicijn dat je bij de drogist koopt. Zo voorkom je een mogelijke wisselwerking tussen je medicijnen en de opioïden.
Heb je veel last van bijwerkingen door het gebruik van opioïden? Bespreek dit met je arts of apotheker.
